9 Ekim 2008 Perşembe

Bilim-Sanat ikilemesinde 1 Birleme: Veri-Haber-İrfan sarmalında Bilgi

Hayyam'ın anısına..

Dışrak bilginin içreğe indirgenmesi (bilim) ve içrek bilginin dışrağa yükseltgenmesi (sanat) birbirinden bağımsız olabilir mi?

İndirgenme ve yükseltgenme kelimelerini kimyadaki terimsel anlamları civarında birer anlamda kullandım bu tanımlamalarda. Öyle ki,

İki atomun kimyasal bir bağ yaparak bir bileşik oluşturması, her ikisinin de bu sayede daha kararlı[1] bir yapıya[2] ulaşabilecek olmasındandır. Eğer iki atomdan[3] birinin daha kararlı bir yapıya ulaşabilmesi için alması gereken elektron sayısı, diğerinin daha kararlı bir yapıya ulaşabilmesi için vermesi gereken elektron sayısına eşitse, elektron alış-verişi üzerinden bir kimyasal bağ[4] gerçekleşir. Bu alış-verişte[5] alıcı atom indirgenmiş, verici atom ise yükseltgenmiş olarak adlandırılır.

Buradan da anlaşılacağı üzere, bilim ve sanatı içrek ile dışrağın daha kararlı birer yapıya bürünebilmek için bağ kurması olarak görüyorum. Birinde alim (bilim insanı) alemin bilgisini kendisine katarak indirgenirken, diğerinde şair[6] (sanatçı) bilinç ve bilinç altındaki bilgiyi bilinç üstüne[7] katarak yükseltgeniyor. Böylece bilim ve sanat niteliksel olarak eş düzeyde şeyler olmuş oluyor. Bilimci ve sanatçı üzerindeki ayrı dünyaların insanı olma dayatması da sarsılıyor: Onlar sadece aynı yere birbirinin tersi iki yoldan ulaşıyor ve bir yolu kullanmak, diğer yolu kullanamayacak olmak anlamına gelmiyor. Bilimde sanat ve sanatta bilim üzerine biraz düşünülerek, bu iddia süslenebilir sanırım. Kim bilir, süslemenin sonunda belki filozoflar da hem bilimci, hem sanatçı olanlar olarak karşımıza çıkar..

Atomların bağlanması sadece elektron alış-verişiyle olmadığı gibi, içrek ve dışrağın bağlanması da sadece bilim ve sanatla olmak zorunda değil. Belki elektron paylaşmasıyla oluşan atomik bağlarla[8] spor ya da bireysel din (içrek ya da dışrak bilginin paylaşılması), elektron-ik kutuplaşmalarla oluşan bağlarla[9] da siyaset (bilginin kutuplaşması) birbirine benzetilebilir ve bilim, sanat, felsefe, spor, din, siyaset gibi kavramlar içrek-dışrak bağ kuvvetleri üzerinden çeşitli durumlar için karşılaştırılabilir. İçrek ve dışrağın parçalı yapıları birden fazla bağlanma tipini aynı anda olası da kılabilir. Ama bundan önce elektriksel yük yoğunluklarıyla benzeştirdiğimiz bilgi kavramını biraz didiklemek gerekiyor.

* * *
"Keşfetmeyi durdurmamalıyız: Tüm keşiflerimizin sonunda başladığımız yere dönmüş olacağız ve orayı ilk defa tanıyacağız.."
T.S. Eliot

Bilgiyi edinme yöntemlerini akıl, sezgi ve araştırma üzerinden olmak üzere üçe[10] ayırabiliriz. Herhangi bir alanda bilgi sahibi olmak için her üç yöntemin eş-zamanlı ve dengeli kullanılmasının gerektiğini düşündüğüm için, şimdilik bu yöntemleri yazının ilgi alanından çıkartıyorum.

Bilgiyi üç ardışık düzeyde inceleyebiliriz: Veri (“datum”), haber (“in-formation”) ve irfan[11] (“knowledge”).

Veri düzeyinde bilgi nesnesini kuşatmaz ve sahibi bilgiç olarak adlandırılabilir. Örneğin ekmek yapımı üzerine bu düzeyde bilgi sahibi olmak ekmek yapabilmek için yeterli olmaz. Bunun için bilgicin bilgisini haber düzeyine kadar derinleştirip, bilgine dönüşmesi gerekir. Haber düzeyinde bilgi ise nesnesini sadece dışardan kuşatır: Ekmek yapımı üzerine bu düzeyde bilgi sahibi olmak tek başına pasta yapabilmek için yeterli olmaz. Bunun için de bilginin bilgisini irfan düzeyine kadar derinleştirip, bilgeye dönüşmesi gerekir. İrfan düzeyinde bilgi nesnesini hem içten, hem de dıştan kuşatır. Bu üç düzeyi dini terminolojiye eminlikte (imanda) ilmen yakin, aynen yakin ve hakkan yakin olmak olarak indirgeyebiliriz.

İlk bölümdeki benzetmeye geri dönersek, içrek-dışrak bağıyla bilginin veri-haber-irfan doğrultusunda ilerlemesini bilimcinin indirgenmesi, ters yönde ilerlemesini ise sanatçının yükseltgenmesi olarak adlandırabiliriz. Bilimci bilgiç olup veri toplayarak, sanatçı ise bilge olup marifet (bkz: [11]) göstererek yola çıkar. Bilim yolun sonunda kendi marifeti olarak teknolojiyi, sanat ise yolun sonunda kendi verisi olarak sanat eserlerini üretir. Bilimci önce içreği, sonra dışrağı değiştirir; sanatçı ise önce dışrağı, sonra içreği.. ..Böylece her ikisi de keşfinin sonunda başladığı yere geri döner ve orayı ilk defa hakkıyla tanıma fırsatı bulur.

Ek Bilgi:

1) elektron-ik biçimi daha simetrik, daha düşük enerjiye sahip
2) asal gazların elektron-ik biçimleri
3) iki atom yerine ikiden fazla atom da olabilir
4) kimyasal bağ çeşitlerinden iyonik/elektro-valent bağ
5) sıfırdan bir bileşik oluşumu yerine eski bir tanesinin bağlarının kırılıp, bir yenisinin oluşması sırasındaki bir alış-veriş de olabilir
6) “şuur sahibi”, bilinç sahibi
7) ortak, toplumsal bilince
8) ko-valent bağ, eş(lenik)-valent bağ
9) van der waals bağı
10) dini terminolojide burhan, irfan ve beyan
11) “gerçeğe ulaştırıcı güçlü biliş, anlayış ve seziş” anlamına gelen, arif ve marifet ile aynı kökten türemiş bir kelime

Hiç yorum yok:

iZ-LeYiCiLeR