"Ey Allah’ın Peygamberi, sizin de şeytanınız var mı?"
"Evet, ama ben şeytanımı Müslüman ettim."
İblis Vs Şeytan
Maniheizm, Zerdüştilik,, gibi Kadim İran Dinleri ve Hıristiyanlığın etkileriyle halk arasında kötülük meleği şeytan olarak bilinen İblis, aslında dumansız ateşten yaratılmış (Araf 12, Sad 76) bir cindir (Kehf 50). Cinler, meleklerde olmayan öz(ü)gür iradeye sahiptirler. Cenin, cinnet, cennet,, gibi kelimelerle aynı kökten çekimlenen cin kelimesi, “daha görülmemiş, tanınmamış, yabancı” anlamlarına gelir.
Şeytanın kavram uzayı ise Müslümanlıkta İblis’inkinden daha geniştir, şeytan bir sıfattır: Cinlerden, insanlardan, hayvanlardan,, herhangi biri şeytan diye adlandırılabilir. Kelime anlamı “kovulmuş, lanetlenmiş, taşlanmış”tır.
Kur'an'da İblis'in cennetten kovulmasına kadar geçen zamanı anlatan ayetlerde İblis için şeytan kelimesi kullanılmamaktadır. Şeytanlarıyla beraber İblis cennetten kovulduktan sonra, Âdem ve Havva bir şeytanın vesvesesiyle yasak elmanın tadına bakarlar. İblis kovulduğu için zaten cennette değildir ve Kur'an'ın doğrulayıcısı ve tamamlayıcısı olduğu eski ahitte bu şeytanın bir yılan olduğu görülebilir.
Azazil Vs İblis
İblis'in Adem'e secde etmeyişini Hallac-ı Mansur'un TaVaSiN’inden okuyunca taktir edip, inşallah İblis, Mansur'un düşlediği gibi düşünmüştür diye dua etmiştim. Mansur’a göre İblis, cennet halkının "tek"liğe en çok inanan ve tapınan bireyidir: Meleklere öğüt verir ve cennet üzerinde secde edilmedik tek bir nokta bırakmadığı için Azazil diye anılır. Âdem için “Secde et” denildiğinde, o şöyle der:
- “Senden başkasına secde etmem!”
Allah'ın “Lanetim senin üzerine yağsa bile mi?” sorusuna da şöyle cevap verir:
- “Benim için, bu bir ceza değil. Karşı çıkmamla, senin katıksızlığını onaylıyorum. Aklım seni anlamıyor. Âdem'in sana benzerliği nedir ve ben ki İblis'im, senden farkım nedir?”
Bunları söylerken aslında görkem denizine düşer İblis ve kendi içinde O'na çok yaklaştığı için, öz(ü)gür iradesinin varlığını unutur. Ona göre secde etmesi gerçekten gerekli olsa, Allah onun secde etmesini sağlayacaktır. Bu yüzden, cennette melekleri iyiliğe yöneltmek yerine, dünyada insanları kötülüğe yöneltmeyi ister.
Ateş ile toprağın iki zıt varlık olduğunu ve anlaşamayacaklarını düşünür İblis. "Tek"liği bir anlık kavrayamaz ve inancına kibir düşürür. Ona göre kendisine ceza verilmemiştir. Önceden kendi mutluluğu için Allah'a hizmet ederken, artık Allah için Allah'a hizmet edecektir.